فشار خون ریوی از انواع فشار خون بالا است به طور خاص در شریان‌های ریه ایجاد می‌شود و می‌تواند افراد در سنین مختلف را تحت تاثیر قرار دهد. شناخت این بیماری و عوامل موثر بر بروز و پیشرفت آن می‌تواند به بیماران در انجام اقدامات به موقع کمک کند. اولین علامت این بیماری، تنگی نفس در طول فعالیت روزانه است.
منظور از فشار خون ریوی چیست؟
فشار خون ریوی (Pulmonary Hypertension) یکی از بیماری های قلب و عروق و از جمله انواع نادر بیماری ریه است که در اثر فشار خون بالا در شریان‌های ریوی ایجاد می‌شود. خون بعد از ورود به قلب از طریق این شریان‌ها وارد ریه‌ها می‌شود، پر از اکسیژن می‌شود و سپس به سمت قلب باز می‌گردد.
به طور معمول، خون به راحتی از طریق این عروق در ریه‌های شما جریان می‌یابد، اما در افراد مبتلا به این فشار خون ریوی، دیواره‌های شریان‌های ریوی ضخیم و سفت می‌شوند و نمی‌توانند به خوبی منبسط شوند تا خون از آنها عبور کند. این امر جریان خون را بسیار دشوارتر می‌کند و باعث می‌شود فشار خون در ریه‌ها بالا برود، در نتیجه سمت راست قلب شما مجبور است سخت‌تر کار کند و حتی ممکن است به نارسایی قلبی منجر شود. فشار خون ریوی یک بیماری تقریبا نادر است که می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد، اما در افرادی که بیماری قلبی یا مشکلات ریوی دیگری دارند شایع‌تر است.
فشار ریه نرمال چند است؟
فشار خون ریوی معمولاً بسیار کمتر از فشار خون سیستمیک است. در حالت طبیعی فشار طبیعی شریان ریوی، ۸-۲۰ میلی‌متر جیوه است. اگر فشار در شریان ریوی بیشتر از ۲۵ میلی‌متر جیوه در حالت استراحت یا ۳۰ میلی‌متر جیوه در هنگام فعالیت بدنی باشد، به‌طور غیرطبیعی بالاست و فشار خون ریوی نامیده می‌شود.
علائم و نشانه های فشار خون ریوی بالا
تنگی نفس یا احساس سبکی سر در حین فعالیت، اغلب اولین نشانه فشار خون ریوی است. در برخی بیماران تپش قلب نیز به عنوان اولین علائم بروز پیدا می‌کند. این علائم در ابتدا با تحرک و فعالیت بیشتر ظاهر می‌شوند؛ اما با گذشت زمان در حالت استراحت نیز ظاهر می‌شوند. علائم دیگر بیماری عبارت‌اند از:
- ورم مچ پا و ساق پا (ادم محیطی)
- رنگ آبی لب یا پوست (سیانوز)
- درد یا فشار در قفسه سینه، اغلب در جلوی قفسه سینه
- سرگیجه یا غش کردن
- خستگی
- افزایش سایز شکم
- ضعف.
فشار خون ریوی بر اثر چه عواملی ایجاد می شود؟
این بیماری بر اثر عوامل متعددی ایجاد می‌شود. در برخی مواقع نیز هیچ دلیلی برای ایجاد آن وجود ندارد؛ در این حالت این بیماری، فشار خون ریوی ایدیوپاتیک نامیده می‌شود. ژنتیک ممکن است در ابتلای برخی افراد به این نوع از فشار خون نقش داشته باشند. برخی شرایط که می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به این مشکل باشد، به شرح زیر است:
- نارسایی احتقانی قلب
- لخته شدن خون در ریه‌ها
- HIV (ایدز)
- مصرف مواد مخدر (مانند کوکائین یا مت آمفتامین)
- ابتلا به بیماری‌های کبدی (مانند سیروز کبدی)
- لوپوس، اسکلرودرمی، آرتریت روماتوئید و سایر بیماری‌های خود ایمنی
- نقص قلبی از بدو تولد
- بیماری های ریوی مانند آمفیزم، برونشیت مزمن یا فیبروز ریوی
- آپنه خواب.
علت بالا بودن فشار ریه چیست؟
همان‌طور که در قسمت قبل عنوان کردیم، تغییرات در سلول‌هایی که شریان‌های ریوی را می‌پوشانند، سبب سفت، متورم و ضخیم شدن دیواره در سرخرگ‌ها می‌شوند. این تغییرات ممکن است جریان خون از طریق ریه‌ها را مسدود کند و باعث پرفشاری ریوی شود.
آپنه خواب، ابتلا به برخی بیماری‌های ریوی، بیماری‌های کبدی، نارسایی قلبی، برخی بیماری‌های خودایمنی، مصرف مواد مخدر و HIV از عوامل ابتلا به فشار خون ریوی هستند.
عوامل خطر ابتلا به فشار خون ریوی
بروز PAH در افراد، با هر سن و سالی به چشم می‌خورد. با این وجود عواملی وجود دارد که خطر ابتلا به آن را تشدید می‌کند:
- سابقه خانوادگی: اگر یک یا چند نفر از اعضای خانواده شما دارای PAH یا پرفشاری ریوی هستند، احتمال ابتلا به آن در شما بیشتر خواهد بود.
- چاقی و آپنه انسدادی خواب: چاقی به تنهایی یک عامل خطر نیست. با این حال، اگر چاقی با آپنه انسدادی خواب همراه شود (به این معنی که سطح اکسیژن در هنگام خواب کاهش می‌یابد)، ممکن است فشار خون ریه خفیف رخ دهد.
- جنسیت: این بیماری فشار خون بالای ریوی در زنان بیش از دو و نیم برابر مردان است. زنان در سنین باروری بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
- بارداری: بارداری از دیگر عوامل خطر در این بیماری است. زنانی که با وجود این مشکل، باردار شده‌اند، در معرض خطر مرگ و میر بسیار بیشتری قرار دارند.
- زندگی در ارتفاعات: سال‌ها زندگی در ارتفاعات می‌تواند شما را مستعد ابتلا به PAH کند.
سندروم آیزنمنگر و فشار خون ریوی
سندروم آیزنمنگر یکی از دلایل ابتلا به این بیماری است. این سندروم یک عارضه طولانی‌مدت از یک مشکل قلبی ترمیم‌نشده در بدو تولد (نقص مادرزادی قلب) است. در سندرم آیزنمنگر، جریان خون نامنظم در قلب و ریه‌ها وجود دارد. این امر باعث می‌شود رگ‌های خونی در ریه‌ها سفت و باریک شوند و در نتیجه فشار خون در شریان‌های ریه افزایش می‌یابد. سندرم آیزنمنگر به طور دائمی به رگ‌های خونی در ریه‌ها آسیب می‌رساند. تشخیص زودهنگام و ترمیم نقایص مادرزادی قلب معمولاً از این سندروم جلوگیری می‌کند.
انواع فشار خون ریوی
فشار خون وریدی ریوی (PH) یک اصطلاح عمومی است که برای توصیف فشار خون بالا در ریه‌ها به هر علتی استفاده می‌شود. فشار خون شریانی ریوی (PAH) یک بیماری مزمن و در حال حاضر صعب العلاج است که باعث سفت شدن دیواره شریان‌های ریه می‌شود. در فرد مبتلا به PAH، سمت راست قلب باید سخت‌تر کار کند تا خون را از طریق شریان‌های باریک در ریه‌ها عبور دهد. این فشار اضافی، باعث می‌شود که قلب بزرگ شده و انعطاف‌پذیری کمتری داشته باشد. در نتیجه توانایی قلب برای فرستادن خون به ریه‌ها تضعیف می‌شود. به‌طورکلی انواع پرفشاری ریوی را می‌توان در پنج گروه دسته‌بندی کرد.
این گروه‌ها توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) تعریف شده‌اند و به آنها گروه‌های PH WHO گفته می‌شود:
نوع ۱: فشار خون شریانی ریوی (PAH)
این نوع زمانی ایجاد می‌شود که شریان‌های ریه باریک شده یا دیواره‌شان ضخیم یا سفت شوند.
نوع ۲: فشار خون ریوی به دلیل بیماری در سمت چپ قلب
در این گروه از PH، شریان‌ها و ریه‌ها به ضخامت یا سفتی گروه ۱ نیستند، اما مشکلاتی در نحوه انقباض و انبساط قلب، یا مشکلاتی در دریچه‌های سمت چپ قلب وجود دارد.
نوع ۳: فشار خون ریوی به دلیل بیماری ریوی
هیپوکسی یا بیماری‌های ریه مزمن ممکن است باعث این نوع از فشار خون ریوی بالا شوند. این بیماری‌های ریوی شامل بیماری انسدادی ریوی مزمن است که در آن راه‌های هوایی ریه باریک می‌شود و بازدم را سخت‌تر می‌کند (مانند COPD یا آمفیزم).
نوع ۴: فشار خون ریوی به دلیل لخته شدن خون مزمن در ریه‌ها
این نوع که فشار خون مزمن ترومبوآمبولیک ریوی (CTEPH) نامیده می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به حل کردن لخته خون در ریه‌ها نباشد.
نوع ۵: فشار خون ریوی به دلایل ناشناخته
امکان دارد این بیماری علت‌های ناشناخته‌ای داشته باشد. برخی از این علل شامل سارکوئیدوز، کم خونی داسی شکل، کم خونی همولیتیک مزمن، طحال برداری و برخی اختلالات متابولیک است، اما محدود به آنها نیست.
انواع فشار خون ریوی بر اساس شدت علائم
فشار خون ریوی بالا را بر اساس شدت علائمی که در بیمار مشاهده می‌شود، می‌توان در چهار گروه دسته‌بندی کرد:
- دسته اول: این عارضه تشخیص داده می‌شود، اما هیچ علامتی در طول استراحت یا ورزش نشان نمی‌دهد.
- دسته دوم: در حالت استراحت هیچ علامتی وجود ندارد؛ اما انجام کارهای روزمره یا فعالیت‌هایی مانند رفتن به محل کار یا فروشگاه مواد غذایی باعث تنگی نفس یا درد خفیف قفسه سینه می‌شود.
- دسته سوم: شخص در حالت استراحت راحت است، اما انجام کارهای ساده مانند حمام کردن، لباس پوشیدن یا تهیه غذا باعث ایجاد خستگی، تنگی نفس و درد قفسه سینه می‌شود.
- دسته چهارم: علائم در هنگام استراحت و فعالیت بدنی بروز پیدا می‌کند. هر نوع فعالیتی باعث افزایش شدت بیماری می‌شود.
نحوه تشخیص بیماری فشار خون ریوی
تشخیص این عارضه در مراحل اولیه در معاینه فیزیکی معمولا دشوار است. با گذشت زمان و تشدید علائم تشخیص این بیماری ملموس‌تر خواهد بود. فشار خون ریوی بالا معمولا با انجام مراحل زیر سنجیده می‌شود:
- این بیماری در درجه اول با اکوکاردیوگرام یا همان اکو قلب، که یک معاینه اولتراسوند قلب است، تشخیص داده می‌شود.
- نوار قلب (ECG یا EKG) برای اندازه‌گیری عملکرد الکتریکی قلب از دیگر روش‌های تشخیص بیماری است.
- سی‌تی اسکن ریه
- تست پیاده روی شش دقیقه‌ای
- ارزیابی اینکه چقدر وظایف روزمره زندگی را به خوبی انجام می‌دهید.
زمانی که بیماری فرد مبتلا به پرفشاری ریوی تایید شد، دکتر قلب و عروق به دنبال علت بروز آن می‌گردد و گزینه‌های مختلف را در مورد بیمار مورد بررسی قرار می‌دهد.
آزمایش فشار خون ریه
برای تشخیص بیماری فشار خون ریه راهکارهای مختلفی وجود دارد که برخی از آنها در بالا معرفی شد. علاوه بر این، آزمایشات مختلفی نیز برای پیدا کردن منشا و تشخیص دقیق توسط پزشک انجام می‌شود. این آزمایشات معمولا شامل CBC، آزمایش تیروئید، تست‌های عملکرد کبد و غیره است. به‌طورکلی لیست طولانی از آزمایشات خون در هنگام ارزیابی اولیه بیماران مشکوک به این بیماری به طور منظم پس از تشخیص بیماری مورد نیاز است.
درمان فشار خون ریوی
روش‌های درمانی متنوعی برای بهبود این بیماری وجود دارد که پزشک بر اساس علل و شدت بیماری به شما پیشنهاد می‌کند. روش‌های درمانی متداول عبارت‌اند از:
۱. درمان دارویی فشار خون ریوی
درمان‌های دارویی این بیماری شامل داروهای ضدانعقاد و دیورتیک‌ها هستند. همچنین امکان دارد دارویی برای گشاد کردن عروق خونی به شما پیشنهاد شود. نکته مهم این است که اگر بیماری دیگری باعث ایجاد آن شود، ابتدا باید بیماری زمینه‌ای درمان شود تا درمان دارویی بتواند نتیجه‌بخش باشد.
- داروهای ضد انعقاد: این دسته از داروها برای جلوگیری از لخته شدن خون تجویز می‌شوند. وارفارین یکی از این داروها است.
- دیورتیک‌ها: درمان با دیورتیک‌ها شامل خارج کردن مایع اضافی از بدن است که ناشی از نارسایی قلبی است.
- درمان با اکسیژن: این نوع درمان شامل استنشاق هوایی است که حاوی غلظت بالاتری از اکسیژن نسبت به حالت عادی است.
- دیگوکسین: دیگوکسین از دیگر داروهایی است که می‌تواند علائم شما را با تقویت انقباضات عضله قلب و کاهش ضربان قلب بهبود بخشد.
درمان‌های متنوع دیگری نیز برای بهبود فشار خون ریه وجود دارد که بر اساس نظر پزشک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۲. جراحی
در موارد شدید پرفشاری ریه، یا در شرایطی که داروها کمکی به جلوگیری از پیشرفت بیماری نکردند، پزشک پیوند ریه یا روشی به نام سپتوستومی دهلیزی را توصیه می‌کند که در آن جراح یک سوراخ بین سمت راست و چپ قلب ایجاد می‌کند. این جراحی می‌تواند عوارض جانبی جدی داشته باشد.
۳. تغییر سبک زندگی و درمان خانگی فشار خون ریوی
تغییر برخی از عادات متداول روزمره می‌تواند به بیماران در روند پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک کند. برخی از این عادات به شرح زیر است:
- ترک سیگار
- رژیم غذایی سالم
- جلوگیری از افزایش وزن
- انجام فعالیت‌های بدنی
- دوری از اضطراب و استرس.
آیا فشار خون ریوی خوب می شود؟
این بیماری قابل درمان نیست، اما رسیدگی به آن علائم را کاهش می‌دهد و به شما در مدیریت بیماری کمک می‌کند. این بیماری معمولاً با گذشت زمان بدتر می‌شود، اما اگر درمان نشود ممکن است باعث نارسایی قلبی شود که می‌تواند کشنده باشد، بنابراین لازم است که درمان در اسرع وقت شروع شود.
این بیماری قابل درمان نیست، اما با استفاده از دارو و تغییراتی در سبک زندگی می‌توان آن را کنترل کرد. گزینه آخر برای درمان پیوند ریه یا جراحی سپتوستومی دهلیزی است.
فشار خون ریوی و عوارض آن
این بیماری می‌تواند عوارض بالقوه‌ای به همراه داشته باشد. برخی از مهمترین عوارض آن عبارت‌اند از:
- بزرگ شدن قلب در سمت راست و نارسایی قلبی از مهمترین عوارض آن هستند. قلب برای حرکت خون که از طریق شریان‌های ریوی تنگ یا مسدود شده، باید سخت‌تر از حد معمول پمپاژ کند. در نتیجه، دیواره‌های قلب ضخیم و بطن راست منبسط می‌شود تا مقدار خونی را که می‌تواند در خود نگه دارد افزایش دهد. اما این تغییرات فشار بیشتری به قلب وارد می کند و در نهایت ممکن است بطن راست از کار بیفتد.
- لخته شدن خون از دیگر عوارض فشار خون ریوی است. ابتلا به فشار خون بالای ریوی، خطر لخته شدن خون در شریان‌های کوچک در ریه‌ها و آمبولی ریه را افزایش می‌دهد.
- آریتمی یا ضربان قلب نامنظم
- خونریزی در ریه‌ها: این بیماری می‌تواند منجر به خونریزی خطرناک در ریه‌ها و سرفه خونی (هموپتیزی) شود.
آیا فشار خون ریوی خطرناک است؟
میزان خطرات ناشی از این بیماری، با شروع به موقع درمان می‌تواند تا حد زیادی کاهش پیدا کند. بسته به این که این فشار خون ناشی از چه مشکلی باشد، مشکلات آن نیز متفاوت خواهد بود. با این وجود افراد مبتلا به این عارضه ممکن است طول عمر کمتری نسبت به سایرین داشته باشند.
فشار خون ریوی در دوران بارداری
بارداری در زنان مبتلا به PH با مرگ و میر بسیار بالایی همراه است. آمبولی ریوی و مایع آمنیوتیک دو عاملی است که در زنان باردار بسیار شایع و اغلب کشنده است. بیشتر مرگ و میرهای مرتبط با PH مادر، در حین زایمان یا در عرض یک ماه پس از زایمان رخ می‌دهد. زنان مبتلا به این بیماری در دوران بارداری باید تحت مراقبت‌های پزشکی کامل قرار گیرند تا بتوان علائم را تا حدودی کنترل کرد.
فشار خون ریوی در نوزادان
امکان دارد فشار خون ریوی مداوم (PPHN) در نوزادان تازه متولد‌شده رخ دهد. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که گردش خون نوزاد در دوران بارداری به جریان خود ادامه دهد. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، جریان خون بیش از حد ریه‌های کودک را دور می‌زند.
نوزادان نارس اغلب پس از شروع تغذیه و رشد، از فشار خون ریوی معمول پیشی می‌گیرند. بسیاری از نوزادان پس از خروج از NICU، با اکسیژن، داروها و مراقبت‌های روزمره فشار خون نرمال را به دست می‌آورند.
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به پزشک
بیماری فشار خون ریوی یک عارضه تقریبا نادر است که می‌تواند به دلایل مختلفی به وجود آید. هیچ درمانی برای پرفشاری خون ریوی وجود ندارد، اما اگر هر چه زودتر تشخیص داده شود، زندگی با آن آسان‌تر است. به یاد داشته باشید که این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و خوشبختانه روش‌های پزشکی خوبی برای کنترل آن در دسترس است.
-